۱ـ مقدمه
هدف از این بخش، بررسی پژوهش‌ها و مطالعاتی است که در زمینه عوامل مؤثر بر عدم توسعه شهرک صنعتیانجام گرفته است، این قسمت از تحقیق خواننده را با کارها و زمینه‌های قبلی و همچنین با حیطه موضوع مورد مطالعه آشنا می‌سازد.
۲ـ تعریف مفاهیم اصلی طرح
۲ـ۱ـ صنعت
صنعت معمولاً شامل تولید، تغییر شکل دادن و اتصال قطعات تغییر شکل‌یافته با یکدیگر به‌منظور تولید یک قطعه مشخص و در نهایت مونتاژ این قطعات در جهت آماده نمودن تولید نهایی می‌باشد (یونیدو، ۱۹۷۹: ۱۷).
۲ـ۲ـ شهرک صنعتی
شهرک‌های صنعتی به‌گونه‌ای طراحی شده‌اند که قابلیت سرمایه‌گذاری در اغلب رشته‌های صنعتی را دارا می‌باشند. در شهرک‌های صنعتی ضمن ایجاد فضای سبز کافی، همجواری با واحدهای صنعتی رعایت می‌شود و علاوه بر ایجاد و امکانات زیربنایی از قبیل: شبکه‌های تأمین آب، برق، مخابرات، گاز و جمع‌آوری فاضلاب امکان دسترسی به شبکه‌های راه‌آهن، فرودگاه و بنادر نیز در نظر گرفته می‌شود. همچنین طراحی و احداث تصفیه‌خانه فاضلاب، ساختمان‌های اداری، گمرک، آتش‌نشانی، مسجد، سالن اجتماعات، نمایشگاه، درمانگاه، دفاتر پست، بیمه، بانک و سایر امکانات رفاهی متناسب با پیشرفت فیزیکی شهرک انجام می‌شود. بسیاری از شهرک‌های صنعتی در حوالی بنادر احداث می‌شوند که نه فقط از تسهیلات دریایی و بندری بلکه از حمل و نقل جاده‌ای و ریلی خوب نیز بهره‌مند می‌شوند (نوریان، ۱۳۸۸: ۶۲).
ـ اگر بنگاه‌ها و صنایع در نزدیکی فعالیت‌های تولیدی مرتبط یا در جوار شرکت‌های صنعتی کار کنند این همجواری موجب ترغیب به همکاری و غالباً استفاده مشترک و سودمند از فن‌آوری‌ها، مهارت‌های ویژه و از همه مهم‌تر استفاده ایده‌ها و افکار می‌گردد.
ـ شهرک‌های صنعتی برای صنایع کوچک و متوسط بسیار ارزشمند است زیرا آن‌ها نمی‌توانند به سهولت سرمایه لازم برای دسترسی انفرادی به کلیه خدمات و تأسیسات شهرک صنعتی را فراهم کنند از این دیدگاه شهرک‌های صنعتی سهم بسزا و با ارزش در توسعه صنعتی پایدار و عادلانه دارند.
ـ اگر مناطق ویژه صادرات ارتباط تنگاتنگ با صنایع داخلی و شهرک‌های صنعتی داشته باشند ارزش تولیدات داخلی را بالا برده و همچنین برای صنایع داخلی تأثیرگذار می‌باشد.
ـ مشاوره در مورد تأمین مالی و سرمایه‌گذاری مشترک بازاریابی و جستجو برای یافتن سرمایه‌گذاران مشترک شهرک‌های صنعتی که به‌خوبی برنامه‌ریزی شده و دارای خدمات خوبی نیز باشند موجب تغییر مکان صنایع به بخش‌هایی می‌شوند که از نظر اجتماعی مطلوب بوده و در مراکز شهری نیز واقع نباشند. شهرک‌های صنعتی از این طریق به کاهش تراکم و آلودگی مناطق پرجمعیت و تقویت پایه صنعتی در مکان‌های کوچک و متوسط کمک می‌کنند و موجب توقف مهارت از روستاها به شهرها نیز می‌گردند از دیگر مزیت‌های شهرک‌های صنعتی، کاهش ترافیک موجود و افزایش کارایی در مورد تعیین کاربری زمین شهرها و کاهش هزینه‌های تأمین خدمات برای صنایع و اراضی می‌باشد. شهرک‌های صنعتی می‌توانند خدمات مدیریت زیست محیطی با هزینه پایین را برای صنایع مستقر در شهرک صنعتی ارائه دهند .
ـ بزرگترین شهرک صنعتی جهان منطقه آزاد جبل علی واقع در دبی و حدود ۱۲۵۰ شرکت و بنگاه اقتصادی در آن مستقر هستند که به دستگاه‌های الکترونیکی نیز مجهزند.
ـ در حال حاضر ۲۷۰ شهرک صنعتی در سراسر کشور به کلیه افراد متقاضی در این شهرک‌ها خدمات مورد نیاز را ارائه می‌دهد. شرکت شهرک‌های صنعتی با استقرار این شهرک‌ها در مجاورت مناطق شهری دسترسی به مراکز جمعیتی و بازارهای مهم را تسهیل می‌نماید .
ـ براساس مفاد ماده واحده قانون تأسیس شرکت شهرک‌های صنعتی ایران، شهرک‌های صنعتی مکلفند از طریق واگذاری عین یا منفعت اراضی تحت اختیار خود سرمایه اولیه پرداختی دولت را جبران نمایند، انتقال قطعی اراضی به صاحبان واحدهای صنعتی موکول به اخذ پروانه بهره‌برداری است براساس این قانون هر شرکت شهرک صنعتی بر طبق مفاد اساسنامه خود و اصول قانون تجارت اداره می‌گردد و از شمول مقررات مغایر مستثنی بوده و ضوابط استخدامی این شرکت‌ها تابع قانون کار و تأمین اجتماعی جمهوری اسلامی ایران است.
ـ تعیین محل شهرک (در منطقه تصویب شده توسط مجمع) و طراحی نقشه شهرک براساس قانون تأسیس شرکت شهرک‌های صنعتی ایران، برای نیازهای گوناگون مطابق با ضوابط اعلام شده توسط وزارت مسکن و شهرسازی انجام خواهد شد. واگذاری اراضی به متقاضیان، حدود و شرایط و نحوه عمل در این خصوص در اختیار مسئولان شهرک صنعتی است که براساس آئین‌نامه اجرایی این قانون عمل خواهد کرد و تشخیص ضرورت‌های فنی و اقتصادی به‌عهده مجمع عمومی شرکت شهرک صنعتی است.
۲ـ۳ـ شهرک صنعتی از دیدگاه اقتصادی
روشی برای استفاده در برنامه‌ریزی منطقه‌ای است که براساس ارتباط میان فعالیت‌های گوناگون صنعتی مستقر در همان قلمرو جغرافیایی پایه‌ریزی شده است. یک شهرک صنعتی ممکن است به گروهی از فعالیت‌های اقتصادی اطلاق شود که با هم در یک مکان قرار دارند و از مزایایی متقابل صرفه‌جویی‌های برونی بنام صرفه‌جویی‌های تجمع برخوردارند این تحلیل دربرگیرنده برآورد جریان‌های داده‌ها و ستاده‌ها میان بخش‌های صنعتی و برآورد هزینه‌های تولید برای شهرک به‌عنوان یک پل) با رجحان نسبت به صنایع انفرادی (در مکان‌های مختلف است. این روش متضمن آن است که سیاست‌های برانگیزنده یک اقتصاد منطقه‌ای بیشتر روی شهرک تمرکز یابند تا در صنایع انفرادی (منوچهر فرهنگ، ۱۳۷۱ :۵۵).
۲ـ۴ـ توسعه صنایع
توسعه صنایع در کشورهای روبه توسعه به منزله استراتژی توسعه عمومی تلقی می‌شود. اقتصاددانان بر این باورند که صنعتی کردن ابزاری است که از این راه یک کشور می‌تواند توسعه پیدا کند، شمار زیادی از تحلیل‌گران این ارزیابی داوری را مد نظر قرار داده و به طراحی استراتژی‌ها و برنامه دست زدند و به توسعه صنعتی اولویت بخشیدند. بسیاری از کشورها استراتژی جایگزینی واردات را اختیار کردند، اما برخی دیگر به ترویج و پیشرفت صادرات مبادرت ورزیدند .استراتژی )راهبرد (توسعه، مسیر جهت‌دار گسترده‌ای است که مجموعه اقدامات و حرکت‌های اقتصادی و اجتماعی کشور به‌طور آگاهانه، در طول مسیر تا نیل به اهداف معین شده در هر مرحله از مسیر به‌صورتی هماهنگ هدایت می‌شود (یونیدو، ۱۹۷۹ ،۱۷).
انتخاب استراتژی رشد و توسعه به‌طور عمده تابع سیاست داخلی و خارجی است زیرا راهبردهای مختلف، هر کدام به‌گونه‌ای ساختار قدرت سیاسی را، هر چند بطور غیر مستقیم تحت تأثیر قرار می‌دهد و هریک به‌گونه‌ای بر روی نرخ رشد نسبی درآمد گروه‌های مختلف اجتماعی و اقتصادی و در نتیجه بر روی توزیع نسبی و مطلق درآمدهای گروه‌های یاد شده تأثیر می‌گذارد. با توجه به توسعه صنعتی و مردمی شدن صنعت و نیاز صنعتی کشور جهت ایجاد تسهیلات زیربنایی از قبیل زمین، آب، برق، سیستم فاضلاب و غیره، ایجاد مجتمع‌های صنعتی در سطح کشور و ارائه خدمات زیربنایی و ایجاد تسهیلات جهت متقاضیان صنعت گامی در جهت خودکفایی و خوداتکایی صنعت می‌باشد. ایجاد نواحی صنعتی با در نظر گرفتن استراتژی مکان‌یابی صحیح و مناسب استقرار شهرک صنعتی و امکانات بالقوه هر منطقه گامی مهم در راستای تحقق اهداف توسعه صنعتی است که ابزار مهمی برای حداقل کردن هزینه خدمات زیربنایی، تسهیل در برنامه‌ریزی و هدایت کارگاه‌ها در جهت اجرای برنامه‌های توسعه خودکفایی کشور، همچنین کنترل آلودگی محیط زیست، تشویق مردم در جهت روی آوردن به کارهای تولیدی، بردن صنعت به مناطق کم توسعه و ارتباط متقابل بین صنایع مختلف می‌باشد .
۲ـ۵ـ مزایای سرمایه‌گذاری در شهرک‌های صنعتی
۱ـ متقاضیان ایجاد واحدهای صنعتی نیاز به کسب مجوز جداگانه از ادارات و سازمان‌های متعدد از قبیل محیط زیست، منابع طبیعی، کشاورزی، آب، برق، امور اراضی، میراث فرهنگی، خاک‌شناسی، ثبت، راه و ترابری، کار و امور اجتماعی ندارند، این‌گونه مجوز‌ها در زمان تأسیس شهرک صنعتی از دستگاه‌های ذیربط اخذ می‌گردد (اساسنامه شرکت‌های شهرک صنعتی، ۱۳۸۶).
۲ـ شهرک‌های صنعتی از قانون شهرداری‌ها مستثنی هستند.
۳ـ پرداخت نقد و اقساط هزینه‌های انتفاع از تأسیسات.
۴ـ صدور مجوزهای ساخت و ساز و پایان کار در محدوده اختیارات شهرک‌های صنعتی است و در کوتاه‌ترین زمان ممکن و بصورت رایگان انجام می‌شود.
۵ـ اداره شهرک صنعتی پس از بهره‌برداری به هیأت امنای صاحبان صنایع مستقر در شهرک صنعتی واگذار می‌گردد.
بخشودگی قسمتی از هزینه‌های انتفاع از تأسیسات برای واحدهایی که زودتر از زمان پرداخت اقساط خود به بهره‌برداری می‌رسند (به استثناء شهرک‌های صنعتی استان تهران).
۷ـ امکان اجرا و یا خرید سالن‌های آماده برای تسریع در بهره‌برداری از واحد تولیدی.
۸ـ کاهش هزینه‌های سرمایه‌گذاری به‌دلیل استفاده از خدمات مشترک سازماندهی شده توسط شهرک‌های صنعتی از جمله آب، برق، تلفن، گاز و تصفیه‌خانه فاضلاب.
۹ـ در شعاع ۳۰ کیلومتری مراکز استان‌ها و شهرهای بالای ۳۰۰ هزار نفر، معافیت مالیاتی ماده ۱۳۲ قانون مالیات‌های مستقیم فقط مشمول واحدهایی می‌شود که در شهرک‌های صنعتی مستقر هستند.
۱۰ـ اتخاذ سیاست‌های صنعتی و اجرای آن‌ها موجب تمرکز فعالیت‌های صنعتی در مناطق محدود نظیر شهرک‌های صنعتی می‌شود که می‌تواند موجب ایجاد تأثیرات مهم بر محیط زیست و سلامتی و ایمنی انسان‌ها گردد که برخی از این آثار عبارتند از:
الف) کاهش سریع منابع آب زیرزمینی.
ب) کاهش آلودگی آب‌های زیرزمینی و سطح اراضی، آلودگی هوا و آلودگی صوتی.
ج) کاهش خاک آلوده و به تبع آن کاهش آسیب‌رسانی به ذخایر محیط‌های طبیعی و زیست محیطی
د) پیشگیری از هزینه‌های فزاینده درمان پزشکی افراد بیمار از طریق مدیریت مسئولانه، آگاهانه محیط زیست همراه با برنامه‌ریزی فعالیت شهرک‌های صنعتی.
و) شهرک‌های صنعتی می‌توانند خدمات مدیریت زیست محیطی با هزینه پایین را برای صنایع مستقر در شهرک صنعتی ارائه دهند. بعنوان مثال خدمات مربوط به آب و فاضلاب و تهیه پساب‌ها و زباله‌های سمی خطرناک را می‌توان بسیار ارزان‌تر و با کارائی بیشتر انجام داد که هزینه سرانه نیز بسیار کم می‌شود .
